palo chicozapote (flora)

Última modificación por Roberto Peredo el 2024/01/31 16:41

(Es común en Veracruz estado utilizar la palabra «palo» como sinónimo de «árbol» de regular tamaño, aunque en ocasiones se utiliza para árboles grandes e, incluso, para arbustos y hierbas. El nombre "chicozapote" proviene del náhuatl xicotzápotl y es el más usual en toda su área de distribución).

Nombres comunes: alzopotlquáhuitl, chachal hass, chakal hass (Yucatán), chicle, chico, chicozapote, chico zapote, chicozápotl, chiczápotl, zapote chico, cal-que-lidzi-na, qui-li-dzi-na (chontal), chiezápotl, xicotzápotl, genda-xina, guela-chiña, gueladao, guenda-china, guenda-dxina, guenda-giña, kauk pahk, jaas (tzeltal, tojolabal), jeya (popoloca), jiya (zoque), licsujacat (totonaco), licsujácat, mamey, mamey colorado, mo-ta (chinanteco), nu-yunna, tiaca-ia (cuicateco), palo chicozapote (DEV), palo maría, pizle, potkak (mixe), sak-yá, sheink, shenc (popoloca), ta-nich (chinanteco), tezonzapote, tsapas sabani, tzabitab, tzabitath (huasteco), xe-nkll (mixe), xicotzápotl, ya, ya’, yaa (maya), yagaguelde (zapoteco), zapote, zapote de abejas (Yucatán, Tamaulipas, Colima), zapote chico, zapote colorado, zapote criollo, zapote mamey, zapotillo, zaya (maya).

Nombre científico: Manilkara zapota (L.) P. Royen (Sapotaceae).

Sinonimia: Achradelpha mammosa (L.) O.F.Cook; Achras breviloba (Gilly) Lundell; Achras calderonii (Gilly) Lundell; Achras conzattii (Gilly) Lundell; Achras coriacea Lundell; Achras dactylina Lundell; Achras gaumeri (Gilly) Lundell; Achras latiloba Lundell; Achras lobulata (Lundell) Lundell; Achras lucuma Blanco; Achras mammosa L.; Achras meridionalis (Gilly) Lundell; Achras occidentalis Cels ex Ten.; Achras paludosa Lundell; Achras petenensis (Lundell) Lundell; Achras rojasii (Gilly) Lundell; Achras sapatilla J.Paul & W.Arnold; Achras sapota L., orth. var.; Achras striata (Gilly) Lundell; Achras tabogaensis (Gilly) Lundell; Achras tainteriana Lundell; Achras tchicomame Perr.; Achras verrucosa Stokes; Achras zapota L.; Achras zapota f. asperma M.Gómez; Achras zapota var. candollei Pierre; Achras zapota var. globosa Stokes; Achras zapota var. lobata (A.DC.) Pierre; Achras zapota var. major Jacq.; Achras zapota var. ovalis Stokes; Achras zapota var. pedicellaris Pierre; Achras zapota var. sphaerica (A.DC.) Pierre; Achras zapota var. typica Stehlé; Achras zapota var. zapotilla Jacq.; Achras zapotilla (Jacq.) Nutt.; Calocarpum mammosum (L.) Pierre; Calospermum mammosum (L.) Pierre; Gambeya mammosa (L.) Pierre; Lucuma mammosa (L.) C.F.Gaertn.; Lucuma zapota (L.) Urb.; Lucuma zapota var. anguai Rojas Acosta; Manilkara achras (Mill.) Fosberg; Manilkara breviloba Gilly; Manilkara calderonii Gilly; Manilkara conzattii Gilly; Manilkara gaumeri Gilly; Manilkara grisebachii (Pierre) Dubard; Manilkara meridionalis Gilly; Manilkara meridionalis var. caribbensis Gilly; Manilkara rojasii Gilly; Manilkara striata Gilly; Manilkara tabogaensis Gilly; Manilkara zapotilla (Jacq.) Gilly; Manilkariopsis lobulata Lundell; Manilkariopsis meridionalis (Gilly) Lundell; Manilkariopsis petenensis Lundell; Manilkariopsis rojasii (Gilly) Lundell; Manilkariopsis striata (Gilly) Lundell; Manilkariopsis tabogaensis (Gilly) Lundell; Mimusops grisebachii Pierre; Nispero achras (Mill.) Aubrév.; Pouteria mammosa (L.) Cronquist; Sapota achras Mill.; Sapota achras var. lobata A. DC.; Sapota achras var. sphaerica A. DC.; Sapota zapotilla (Jacq.) Coville ex Safford; Vitellaria mammosa (L.) Radlk.

Flora. Árbol. Habita selva alta perennifolia y vegetación secundaria. Maderable. Su fruto, de aroma característico, es muy apreciado como comestible. Planta medicinal de uso común, muy difundido en el estado de Veracruz, como antiponzoñoso (semilla: vía local), y de uso local para pústulas (Tallo: vía local). Antidiarréico (fruto); caída del cabello (semilla); digestivo (semilla); diurético; epilepsia; enfermedades de los ojos (semilla). De él se extrae el chicle (¿del náhuatl tzictli?). 

Homonimia: ver: Enchiladas de semilla de zapote mamey. ver: jaboncillo (flora). ver: yoal (flora). ver: zapote amarillo (flora).

Zona: Naranjos Amatlán, Saltabarranca, Tatahuicapan  (Lazos y Paré, 2000), Tuxpan, Los Tuxtlas, Tuxpan (entre otras). De la Mota y Escobar menciona hacia 1609 una variedad de chicozapote, que podría ser ésta, en la zona de Huatusco

Fuentes:
CONABIO. Enciclovida.
https:enciclovida.mx/?fbclid=IwAR3AAl9nnJCyH7DxS34gsCZXTAYSMIqKmEJ8cGz6WDVapAjF2VWTJAWGWj8
Catalogue of life.
https:www.catalogueoflife.org/?fbclid=IwAR2rPjMoKLQ1dZhBdXLPDOjxMf_oDlStGoyTKMKHswGHPc74l1DzhMkoHzU

Imagen: CONAFOR-CONACYT-UV 

ver: Veracruz (estado).
Diccionario Enciclopédico Veracruzano / R. Peredo / IIESES / UV 

Creado por Hugo Manuel Vazquez Rojas el 2014/11/05 12:38
    
This wiki is licensed under a Creative Commons 2.0 license
XWiki Enterprise 6.2.3 - Documentation